Gemeentepolis Den Helder had aanbesteed moeten worden: 1,2 miljoen onrechtmatig uitgegeven

Den Helder – De gemeente Den Helder heeft onterecht gebruik gemaakt van een ‘uitsluitend recht’ bij het contract met zorgverzekeraar Univé voor de gemeentepolis. Dat stelt het college. De overeenkomst had eigenlijk aanbesteed moet worden. De uitgaven van de gemeente zijn voor een deel van 2022 daarom onrechtmatig en omdat er niet voor 2023 een nieuwe aanbesteding kon worden opgezet is dit ook het geval voor het komende jaar. In totaal gaat het om een onrechtmatige uitgave van 1,2 miljoen euro, maar de uitleg van het college roept vraagtekens op.

Het uitsluitend recht houdt kort gezegd in dat een overheidsinstantie ervoor kiest om een vaste partij aan te stellen om een taak uit te voeren. In dat geval is er geen aanbesteding nodig, maar dit mag enkel onder strenge voorwaarden. In het geval van de gemeentepolis, een zorgverzekering via de gemeente voor mensen met een laag inkomen, is ervoor gekozen om dit sinds 2017 via uitsluitend recht bij Univé onder te brengen. De redenen hiervoor zijn divers, maar zijn onder andere dat er een hoge klanttevredenheid is en de inwoners niet steeds van verzekeraar hoeven te wisselen als ze gebruik maken van de polis. Daarnaast zijn het vaak verzekeraars die veel actief zijn in een gebied die de voordelig polis kunnen aanbieden.

Het college laat echter nu in een brief aan de raad weten dat huisadvocaat AKD in november vorig jaar heeft geconcludeerd dat de gemeentepolis helemaal niet via een uitsluitend recht bij Univé belegd had mogen worden. Dat zou te maken hebben met het type product: “Er is namelijk geen sprake van een concessie voor diensten. Daarvoor mag alleen een uitsluitend recht aan een ondernemer worden verleend voor bepaalde specifieke activiteiten ten aanzien van gas en warmte, elektriciteit en postdiensten. Verzekeringsdiensten vallen daar niet onder”, aldus het college. Daarom moet de polis vanaf nu worden aanbesteed. Voor 2023 is ervoor gekozen om het contract toch te verlengen, omdat pas in november werd ontdekt dat er sprake was van een fout en er geen nieuwe polissen meer konden worden afgesloten.

De onrechtmatige situatie zou vanaf mei 2022 ontstaan zijn, toen het contract afliep. In totaal zorgt het ervoor dat de gemeente een onrechtmatige uitgave van ruim 1,2 miljoen euro doet, die uiteindelijk consequenties zou kunnen hebben voor het oordeel van de accountant op de jaarrekening. Wethouder Pieter Kos verwacht geen ernstige gevolgen, omdat de gemeente het probleem zelf constateert en werkt aan een oplossing. Kos hoopt dat de gemeente opnieuw een contract kan afsluiten met Univé, omdat zij bekend zijn in de regio. Volgens hem is het vooral belangrijk dat mensen met een laag inkomen een voordelige verzekering kunnen afsluiten. In het ergste geval kan de provincie bij een negatief oordeel over de jaarrekening het toezicht aanscherpen.

Uitleg gemeente rammelt
Ondanks de verzachtende woorden van de wethouder lijkt de uitleg van het college aan alle kanten te rammelen. Landelijk adviesbureau BS&F, gespecialiseerd in het sociaal domein en onder andere de gemeentepolis, zegt namelijk dat uitsluitend recht wel degelijk mogelijk is. Het is ook het advies van BS&F geweest op basis waarvan Den Helder heeft besloten om in 2017 voor vijf jaar lang het uitsluitend recht aan Univé te verlenen. De organisatie heeft verschillende handleidingen voor gemeenten wat de gemeentepolis betreft, onder andere met betrekking tot de regels aangaande de Europese aanbesteding. De conclusie van BS&F is dat het aangaan van een uitsluitend recht om verschillende redenen wenselijk is en wel degelijk juridisch verantwoord.

Het college wijst in haar brief nu echter met haar vinger naar het adviesbureau en stelt dat de onrechtmatige situatie juist is ontstaan omdat zij haar advies heeft opgevolgd: “Tot recent ging de gemeente er van uit dat een uitsluitend recht voor dit product kon worden afgegeven. Dit op basis van advisering van BS&F die hierover is geadviseerd door gerenommeerd advocatenkantoor. En omdat de gemeente Den Helder dit in 2017 ook al had gedaan.” Dat roept al meteen de eerste vraagtekens op, want wat is er nu precies veranderd dat er sinds mei 2022 een onrechtmatige situatie is ontstaan? Volgens de gemeentelijke woordvoerder Kay Korevaar is er geen sprake geweest van een wijziging van de wet- en regelgeving. De huisadvocaat zou simpelweg een ander inzicht hebben dan het landelijk adviesbureau BS&F.

Ook dat is moeilijk te geloven. Als er niks is veranderd zou ook de situatie tussen 2017 en 2022 onrechtmatig zijn. Dat is expliciet niet het geval volgens het college. Volgens de huisadvocaat gaat het immers om het product, de gemeentepolis, die niet via een uitsluitend recht mag worden belegd. Dat product is niet veranderd. Dit staat haaks op de uitleg die de gemeente geeft wanneer zij hiernaar gevraagd wordt: “Er is voor 30 mei 2022 financieel rechtmatig gehandeld; in lijn met de advisering van BS&F. Het uitsluitend recht liep destijds nog. Zoals in de raadsinformatiebrief staat vermeld, heeft onze huisadvocaat, AKD, ons in november 2022 gewezen op dat er geen verder uitsluitend recht mag worden verleend.” Hoe het kan dat het contract sinds mei opeens onrechtmatig is kan de gemeente dus niet beantwoorden.

Stilzwijgende verlenging?
Wat is er dan wel aan de hand? Gezien de beperkte reactie die de gemeente geeft blijft dat voor nu speculeren. Toch zijn er wel degelijk aanwijzingen dat de informatie in de brief aan de gemeenteraad onvolledig, dan wel onjuist is. In het advies van BS&F uit 2016, waar het college in haar brief aan de raad naar verwijst, staat onder andere een passage over het wijzigen van de wetgeving rondom stilzwijgende verlengingen. Het stilzwijgend verlengen van het contract mag sinds medio 2016 namelijk niet meer zomaar, wanneer de waarde van een contract gewijzigd is. Gezien het feit dat het contract in mei 2022 afliep en er dus een verlenging heeft plaatsgevonden lijkt het erop dat er in Den Helder sprake is geweest van een onrechtmatige stilzwijgende verlenging.

Het college schrijft hier echter niets over in haar brief aan de raad. Sterker nog, er wordt juist gewezen naar het advies van BS&F als oorzaak voor het ontstaan van de onrechtmatige situatie. In werkelijkheid staat in het betreffende advies wel degelijk expliciet genoemd dat het stilzwijgend verlengen van een dergelijk contract niet meer mag. Gevraagd of de onrechtmatige situatie is ontstaan door de stilzwijgende verlenging zegt Korevaar dat hiervoor geen aanwijzingen zijn. Hij benadrukt dat het simpelweg gaat om een verschil in inzicht tussen de huisadvocaat en het adviesbureau en dat de gemeente altijd de intentie heeft gehad om rechtmatig te handelen.

Dat de situatie pas nu en niet al in november toen deze ontdekt werd aan de raad is gecommuniceerd is volgens de woordvoerder zo omdat eerst in kaart moest worden gebracht wat precies de gevolgen zouden zijn. Als er in november direct een aanbesteding was uitgezet was er alsnog onvoldoende tijd geweest om voor 2023 een nieuw contract af te sluiten. De aanbesteding heeft volgens het college een doorlooptijd van drie tot vier maanden.

Ook adviesbureau BS&F is gevraagd om een reactie. Volgens de organisatie is het advies om een uitsluitend recht af te spreken gebaseerd op grondig onderzoek. Daarnaast werkt het bedrijf voor ongeveer 320 gemeenten. Veel gemeenten kiezen er net als Den Helder voor om een afspraak te maken met één verzekeraar. Voor zover duidelijk is heeft nog geen andere gemeente hetzelfde gesignaleerd als Den Helder. Voor een inhoudelijke reactie op de kwestie heeft BS&F meer tijd nodig.