Informateur Hans Boskeljon heeft de afgelopen periode onderzocht of er ‘een werkbare coalitie geformeerd kan worden die recht doet aan de verkiezingsuitslag’ en komt dinsdag 12 april met zijn advies. Niet alle partijen wachten het officiële moment af: Sommigen zien het behoud van de zetelmeerderheid van de huidige coalitie als mandaat om nog vier jaar verder te besturen. Andere partijen vinden die vlugge conclusie weer onfatsoenlijk. De vraag resteert: Wanneer doet een nieuwe coalitie eigenlijk recht aan de verkiezingsuitslag?
Volgens velen is dat een coalitie waarin de ‘winnaars’ van de verkiezingen vertegenwoordigd zijn. De winnaars zijn dan de partijen die groeien, de verliezers zijn de partijen die moeten inleveren. Ik vind dat één van de grootste misvattingen rondom verkiezingen, landelijk of lokaal. De verkiezingsuitslag wordt onterecht geïnterpreteerd vanuit een vergelijkend perspectief met eerdere uitslagen. In Den Helder bijvoorbeeld, wordt GroenLinks als winnaar gezien: De partij ging van één naar twee zetels. Beter voor Den Helder is met vier zetels een verliezer, zij hadden er eerst zes.
Eenieder begrijpt de tegenstrijdigheid van die classificering. Zo niet: Probeer eens uit te leggen wat maakt dat de twee zetels van een winnaar meer waard zijn dan die van een verliezer. Natuurlijk mag GroenLinks de zetelwinst vieren. Ook begrijp ik het wanneer Beter voor Den Helder baalt van het lagere aantal stemmen. Een analyse van de verkiezingen op basis van deze gegevens kan zelfs enorm interessant zijn: Welke kiezers zijn overgestapt, en waarom? De fout is echter dat er een differentiatie wordt gemaakt tussen de waarde van de zetels van de verliezers en de winnaars. Het historisch verloop van de verkiezingsuitslag is niet relevant en zegt niks over het mandaat van een partij om mee te doen aan een coalitie. Daarnaast moeten de zetels in een breder perspectief worden gezien: Zijn de idealen achter deze zetels wel verenigbaar met de andere in de raad vertegenwoordigde fracties? Met dit besef wordt ‘recht doen aan de verkiezingsuitslag’ al een hele andere opdracht.
Coalitievorming is een permanent proces
Die hele benadering van coalitievorming, op basis van winst- of verlies ten opzichte van de vorige verkiezingen, is dan ook verkeerd en zoals gezegd, een misvatting. Coalitievorming gaat allereerst niet om het samenbrengen van de winnaars en het is onterecht om ‘groeiers’ te classificeren als winnaars. Coalitievorming begint ook niet pas na de verkiezingen, maar is een permanent proces van het generen en clusteren van ideeën. Door verkiezingen wordt geïnventariseerd welke ideeën op dat moment de meeste steun genieten, maar dat is niet meteen een bestuursopdracht: Verschillende winnaars kunnen onverenigbare idealen hebben.
Het is aan de partijen om na te gaan met welke andere partijen zij tot een werkbare constructie kunnen komen. Er is echt geen informateur voor nodig om te vertellen dat de PVV en de PvdA waarschijnlijk niet samen in een coalitie gaan zitten, ongeacht de uitslag van de verkiezingen. Daar moet het ook over gaan: Een coalitie van ideeën en niet een van zetels. De enige coalitie die ik zie die geen recht doet aan de verkiezingsuitslag is er één waarbij partijen de standpunten die ze in aanloop naar de verkiezingen hebben gepresenteerd verloochenen voor een plek in de coalitie. Het is juist die kortzichtigheid, het opportunisme en scorebord denken dat zorgt voor onbetrouwbaar bestuur en uit elkaar gevallen coalities.
De ongeschreven regel van het formeren: De grootste partij begint, is een prima manier om enige structuur te geven aan het doorgaans onoverzichtelijke proces dat zich na de verkiezingen voltrekt, maar kan op geen enkele manier garanties bieden. ‘Recht doen aan de verkiezingsuitslag’ is ook recht doen aan het systeem van evenredigheid en consensus. Als je die laatste niet kunt vinden wordt het een lastig verhaal. Behoorlijk Bestuur wint de verkiezingen, maar heeft net als andere partijen de verantwoordelijkheid om voldoende samenwerkingspartners te vinden. Of dat gelukt is zal dinsdag blijken. Zo niet, dan hoop ik dat de betrokken partijen zich daarin berusten.
