Onderzoek naar niet-stemmers in Den Helder: “Het is een corrupt zooitje”

Den Helder – Om de motieven van niet-stemmers te doorgronden hebben onderzoekers van onderzoeksbureau EMMA, in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, in vijf Nederlandse gemeenten met een lage verkiezingsopkomst, waaronder Den Helder, gesproken met bewoners. Veel van de Helderse respondenten geven aan niet gestemd te hebben bij de gemeenteraadsverkiezingen omdat er sprake is van een ruziecultuur en corruptie. Daarnaast halen veel mensen het stadhuis aan om aan te tonen dat de politiek toch niet luistert naar de inwoners. De aanbevelingen van de onderzoekers zijn gelijk aan die van auteurs Pieter Tops en Chris Aalberts: De Helderse politiek heeft nieuwe gezichten nodig.

Het onderzoek naar de vijf gemeenten wordt aangehaald in het onderzoeksrapport ‘De lokale niet-stemmer’ van het Stichting Kiezersonderzoek Nederland. Dat is een samenwerkingsverband tussen onderzoekers van verschillende Nederlandse universiteiten, het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In het rapport wordt een verklaring gezocht voor de lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Uit het onderzoek blijkt dat er geen bijzondere omstandigheden zijn te benoemen die hebben gezorgd voor een lagere opkomst. Wegblijven uit het stemlokaal heeft volgens de onderzoekers te maken met structurele factoren als het gebrek aan vertrouwen, de mate van politieke interesse en kennis over de verkiezingen. De lagere opkomst ten opzichte van eerdere jaren kunnen de onderzoekers niet goed verklaren: “Het ontbreekt aan veranderingen die duidelijk in één richting wijzen.” In een brief aan de Tweede Kamer zegt minister Hanke Bruins Slot over het onderzoek dat de dalende opkomst een reden tot zorg is. Zij ziet voor de lokale politici een belangrijke rol weggelegd om hier verandering in de brengen.

Een rode draad, maar lokale verschillen
Uit de gesprekken met inwoners in vijf gemeenten met een laag opkomstpercentage: Almere (Poort), Den Haag (Laakkwartier en Spoorwijk), Oldambt, Weert en Den Helder, blijkt een rode draad. Namelijk, de ervaren afstand tot de lokale politiek en het gevoel van ‘verweesdheid’: Politici behartigen volgens de niet-stemmers niet de belangen van de gewone mensen. “Bewoners in de gemeenten waar we onderzoek deden weten zich vaak niet gezien en gehoord”, zo schrijven de onderzoekers. Dat structurele gebrek aan vertrouwen is volgens de onderzoekers de laatste jaren ongetwijfeld verscherpt door de manier waarop mensen geraakt zijn door coronamaatregelen en de affaires die aan het licht kwamen waarin de overheid burgers tekort bleek te hebben gedaan. Ook de crises rondom kwesties die mensen raken in hun primaire behoeften, zoals de beschikbaarheid en prijs van woningen, de stijgende kosten voor levensonderhoud en een ongezonde leefomgeving hebben een negatief effect. Vaak kreeg ‘de overheid’ de schuld van deze zaken en maakten de respondenten weinig onderscheid tussen het gemeentelijk en het landelijk bestuur.

Toch verschillen de reacties ook tussen de vijf gemeenten en worden er door sommige respondenten lokale kwesties aangehaald als reden om niet gaan stemmen. In Den Helder spreken mensen van een ruziecultuur: “Ik heb geen zin meer om te stemmen, het is allemaal vriendjespolitiek hier. Ik heb eigenlijk maar weinig beeld bij wat de gemeente doet, behalve ruziemaken dan”, zegt een lokale ondernemer van 68. Verschillende respondenten noemen corruptie als reden om de politiek niet te vertrouwen. Een vrouw van 60 reageert fel op de vraag of zij heeft gestemd: “Nee, natuurlijk stem ik niet, dat heeft geen enkele zin. Ik stem al heel lang niet meer, het is een corrupt zooitje. Niemand om mij heen stemt. De mensen zien niet in waarom ze dat zouden doen.” Een aannemer van 37 beaamt dit: “Landelijk is het een corrupt zooitje. Als je ziet dat er in heel veel provincies gewoon tienduizenden stemmen verdwijnen. Alle politici mogen van mij bij het grofvuil. Met name Rutte, wat een charlatan.”

Stroeve politieke cultuur
Aanwijzingen voor de stroeve politieke cultuur in Den Helder zien de onderzoekers bijvoorbeeld terug in de ophef die is ontstaan over de benoeming van Behoorlijk Bestuur kandidaat Bernard Fritzsche als stembureaulid. Volgens de regels mochten kandidaat raadsleden namelijk geen zitting nemen op een stembureau. De gemeente had het te laat door: “De ophef hierover werd breed uitgemeten bij de lokale omroep Regio Noordkop, waarbij politici van Helders Geluid tot aan GroenLinks op luide toon schande spraken van de situatie”, zo valt te lezen in het rapport. In vrijwel alle gesprekken die de onderzoekers met niet-stemmers hebben gevoerd kwam het stadhuisdossier terug: “De gemeentepolitiek hier heeft totaal geen empathie met de stad. Hun neuzen staan één kant op en dat is niet onze kant. Dat zie je bijvoorbeeld met alle chaos rond het gemeentehuis.”

Als aanbeveling zeggen de onderzoekers dat Den Helder toe is aan verjonging en verfrissing. Veel respondenten geven namelijk aan dat de dichtheid van het politieke netwerk ze tegen staat. Ze spreken over vriendjespolitiek en ouderwetse bestuurders: “Het systeem, de mensen, ze zijn te oud en te ouderwets. Het is tijd voor verandering, maar er is geen visie”, aldus een man van 52. Een andere man zegt: “Als iedereen die nu in de gemeenteraad zit wordt vervangen, ga ik misschien wel weer naar de stembus.” Het sentiment wordt gedeeld door een groep professionals die de onderzoekers hebben gesproken. Daarbij kan gedacht worden aan gebiedsregisseurs of mensen die betrokken zijn bij een wijkplatform. De onderzoekers zien sterke gelijkenissen met eerdere bevindingen over Den Helder. Zo verwijzen zij naar een rapport van Pieter Tops dat al uit 2004 dateert, maar ook naar het boek van Chris Aalberts uit 2018: Beide auteurs zeiden in hun werk eigenlijk al hetzelfde, namelijk dat vernieuwing van de verkiesbare politici van groot belang is.