Waarom themapark Cape Holland geen kans van slagen had in Den Helder

Den Helder – Het themapark Cape Holland werd twintig jaar geleden in Den Helder geïntroduceerd als veelbelovend initiatief om de Oude Rijkswerf nieuw leven in te blazen. Een nautisch attractiepark met als hoogtepunt een replica van een VOC-schip, daar zouden jaarlijks honderdduizenden bezoekers op afkomen. Hiermee zou Den Helder een nieuw stadgezicht krijgen en volledig tot bloei komen. Zover is het echter nooit gekomen. Sterker nog, Cape Holland werd één groot drama. Waar ging het mis?

Het ambitieuze plan werd uitgewerkt door projectontwikkelaar Libéma, exploitant van onder meer Beekse Bergen en de Brabanthallen. De verwachtingen waren hoog gespannen, maar geruchten over frauduleuze zaken bij de ontwikkeling van het park zorgden voor een valse start. Toen achteraf bleek dat Libéma niets met de gepleegde fraude te maken had, was het kwaad al geschied. In een steeds slechter wordende situatie met tegenvallende bezoekersaantallen, boze huurders en een wantrouwende gemeente lukte het de projectontwikkelaar niet het tij te keren.

Aanloop
Na 170 jaar verliet de Koninklijke Marine in 1993 het complex ‘Willemsoord’. De gemeente wilde het terrein daarna een recreatief-toeristische invulling geven en ook het Rijk zag daar veel potentie in. Het doel was om het maritieme imago van Den Helder te versterken en de monumentale status van de Oude Rijkswerf daarbij te behouden. Door museale thematische functies te combineren met commerciële en stedelijke functies, zou Den Helder een economische en sociale boost krijgen.

Voor de uitvoering van dat project ondertekende de gemeente op 28 september 2001 een samenwerkingsovereenkomst met Libéma. Zo ontstond een PPS-constructie: een Publiek-Private Samenwerking. De gemeente richtte Willemsoord BV op en bleef zo eigenaar van de Oude Rijkswerf. Een deel van de gebouwen werd verhuurd aan exploitant Libéma, die vervolgens een aantal gebouwen doorverhuurde aan deelexploitanten. Voorwaarde was dat het hele complex één verhaal moest vertellen.

‘Cape Holland’
Goof Lukken, destijds PR-manager bij Libéma, legt uit wat het concept was. “Het idee was een attractiepark te creëren waarbij alles in het thema stond van de Hollandse maritieme historie, met een replica van het VOC-schip Prins Willem als grote publiekstrekker.” De naam van het park, Cape Holland, zou dienen als een ‘paraplu-merk’ waar andere ondernemers of organisaties op mee konden liften. Zo bestond Cape Holland ook uit een bioscoop, kinderspeelparadijs, amusementscentrum en horecagelegenheden. Daarnaast maakten het Marinemuseum en nationaal reddingsmuseum Dorus Rijkers ook deel uit van Cape Holland.

Zowel Libéma en de gemeente Den Helder als de provincie en het Rijk hebben flink in het project geïnvesteerd, ruim 100 miljoen gulden bij elkaar. Het was de bedoeling toe te groeien naar een jaarlijks bezoekersaantal van 800.000 en de verwachting was dat ook veel buitenlandse toeristen op Cape Holland af zouden komen (vandaar de Engelse naam). Een eis van de gemeente was dat de Oude Rijkswerf openbaar moest blijven. Het resultaat was een open gebied met een aantal attracties waar je individueel voor moest betalen. “Ik denk dat die formule goed was. We zijn er met heel veel positiviteit aan begonnen”, vertelt Dirk Lips, directeur van Libéma.

Valse start
Vlak voor de opening van het park, die plaatsvond op 28 april 2004, kwamen verhalen naar boven over vermeende fraude bij de restauratie van de Oude Rijkswerf. De rijksrecherche kwam binnenvallen op Willemsoord en de kranten stonden er vol mee. Prins (inmiddels koning) Willem-Alexander zou de officiële opening van het park verrichten, maar heeft daar vanwege het strafrechtelijk onderzoek van afgezien.

Directeur Lips betreurt dat Libéma geconfronteerd werd met deze negatieve publiciteit op het meest cruciale moment. Volgens hem heeft dit een nadelig effect gehad op het succes van Cape Holland. “Als een nieuwe film in première gaat en de recensies zijn slecht, dan is dat desastreus voor de bezoekersaantallen.” Ook Tom van den Berg, één van de ondernemers die gebouwen van Libéma huurde, zegt dat dit een enorme tegenslag is geweest. “De hele glans was er af.”

Onderzoek Rijksrecherche
Het Openbaar Ministerie onderzocht een aantal gebeurtenissen op en rond Cape Holland om te kijken of er sprake was van strafbare zaken. Zo betaalde Libéma ‘prestatiebonussen’ van vijftienduizend euro aan zowel de directeur van Willemsoord BV als zijn ambtenaar. Daarnaast controleerde justitie of Libéma had gefraudeerd bij de aankoop van de VOC-replica Prins Willem. Directeur Lips had namelijk veel minder voor het schip betaald dan de waarde die er aan toegekend was en het bedrag dat hij daarvoor van de gemeente kreeg.

Wat betreft de betaling van de prestatiebonussen concludeerde justitie dat dit geen strafbaar feit van Libéma is geweest. Het uitgekeerde bedrag was een voorschot, destijds goedgekeurd door de raad van commissarissen van Willemsoord en bovendien later terugbetaald. Ook ten aanzien van fraude rondom de aankoop van het schip is geen bewijs gevonden. Het handelen van Lips getuigt enkel van een goede zakenman. Oud-directeur van Willemsoord BV, Matthie Vermeulen, erkent dat de gemeente hier in te naïef is geweest.

Uiteindelijk werd wel fraude geconstateerd en dat was niet bij Libéma, maar binnen het gemeentelijk apparaat. De betreffende ambtenaar was in 1999 ook al betrokken bij een fraudeaffaire, waarna hij overgeplaatst werd naar de Oude Rijkswerf. In dit geval heeft hij zijn woning laten verbouwen door het installatiebedrijf dat ook werk op de werf verrichtte en dit vervolgens gedeclareerd als werkzaamheden aan een gebouw op Willemsoord. Toen justitie het onderzoek begon, heeft de ambtenaar dit terugbetaald.

Vertrouwen is weg
Het heeft meer dan een jaar geduurd totdat justitie het onderzoek volledig had afgerond, maar ondertussen hield het de gemoederen flink bezig. Binnen de gemeente was het vertrouwen in Libéma beschadigd en ontstond een bestuurscrisis. Volgens Vermeulen is de zaak rond de Prins Willem “de oorzaak van alle ellende geweest”. Het college van B&W bleef achter Lips staan, maar de gemeenteraad zag geen heil meer in de Publiek-Private Samenwerking en wilde van Libéma af. Vanwege het gebrek aan vertrouwen stapte ook de volledige raad van commissarissen van Willemsoord BV op.

Ondertussen vielen de bezoekersaantallen zwaar tegen. Het beloofde aantal werd bij lange na niet gehaald; in het eerste jaar waren er slechts 55.000 bezoekers. Dit leidde tot grote financiële problemen bij de ondernemers die naar de Oude Rijkswerf waren gekomen met een bepaald verwachtingspatroon. Zo dreigden faillissementen voor megabioscoop Utopolis en speelparadijs Ballorig. Ook reddingsmuseum Dorus Rijkers dreigde kopje onder te gaan vanwege de financiële afspraken met Libéma. Een aantal huurders besloot als protestactie geen huur meer te betalen en zocht de publiciteit op om de onvrede over de Cape Holland-directie te uiten.

Niet doorontwikkeld
Dirk Lips stuurde meerdere brieven naar het college om aandacht te vragen voor de tegenvallende bezoekersaantallen, de oplopende verliezen en boze ondernemers op Willemsoord. Zijn ideeën om de situatie te verbeteren, bijvoorbeeld het toevoegen van attracties, werden echter niet gesteund. Volgens Lips is het mislukken van Cape Holland daarom tweeledig. Aan de ene kant heeft het fraudeonderzoek het imago van Libéma en Cape Holland geschaad en aan de andere kant is het park niet goed doorontwikkeld.

Dat terwijl die doorontwikkeling hoognodig was, vindt ook Van Den Berg. Was het dan wel een succes geworden? “Dat weet ik niet, maar dan had het wel een eerlijke kans gekregen.” Er had in ieder geval iets moeten gebeuren, want volgens de ondernemer had de opzet van Cape Holland geen kans van slagen. “We waren wel strijdvaardig, maar al snel bleek dat het attractiepark dat Libéma bedacht had in Den Helder niet ging slagen. De attracties waren niet voldoende en niet spannend genoeg om groot publiek mee te trekken.”

Gevoelsverhaal
Een nautisch attractiepark aan de rand van de Oude Rijkswerf. Het klonk zo mooi, maar bleek toch niet zo aansprekend te zijn voor mensen van buitenaf als voor mensen uit Den Helder en omstreken. Ook Fred Laks, voormalig voorzitter van de Raad van Toezicht van reddingsmuseum Dorus Rijkers, denkt dat het concept daarom niet haalbaar was. “In de Noordkop kun je veel dingen doen, maar een heel groot attractiepark neerzetten dat lukt niet.”

Goof Lukken, die tegenwoordig als toerisme-expert lesgeeft op de internationale hogeschool Breda University, vertelt dat hij Cape Holland vaak als case aan studenten voorlegt “om te laten zien dat je al je huiswerk goed kan doen en dan toch meer op een gevoelsverhaal uitkomt. Ondanks dat je de theorie goed volgt, moet je ook een beetje gevoel krijgen bij de omgeving en de omstandigheden daar.”

In 2007 bereikten Libéma en het college van Den Helder overeenstemming over de overname door de gemeente van de belangen van Libéma op Willemsoord. De gemeente zou weer zelf invulling geven aan de gewenste ontwikkeling van de Oude Rijkswerf. Alleen de Prins Willem bleef eigendom van Libéma. In 2009 ging de replica van het VOC-schip echter in vlammen op. Met de verwoesting van de Prins Willem werd het laatste stukje van Libéma en Cape Holland in Den Helder weggevaagd.