Noordkop – De afkorting SMR (Small modular reactor) valt tegenwoordig steeds vaker in vergaderzalen van alle overheidslagen, zo ook in onze regio. Een SMR, een kleine kernreactor tot meestal 300 Megawatt, is tegenwoordig een hot item. Lange tijd was kernenergie een vies woord na de rampen in Chernobyl en Fukushima, maar sinds de oorlog in Oekraïne zijn de gasprijzen door het dak gegaan en is de roep om een stabiele energiemix groter dan ooit.
Wereldwijd wordt kernenergie momenteel heroverwogen, in Japan gaan centrales weer draaien en ook de buurlanden Duitsland en België draaien inmiddels voorgenomen sluiting van centrales terug. Ook in Nederland wilde het kabinet na lange tijd weer twee nieuwe centrales, maar inmiddels gesteund door de Tweede Kamer, is het nu voornemens om vier nieuwe kerncentrales te bouwen. Ook bij lagere overheden als provincies en gemeenten heeft het onderwerp vanwege de energietransitie en onderlinge concurrentiepositie inmiddels de volle aandacht.
De fossiele bronnen worden immers steeds schaarser en zullen over enkele tientallen jaren echt helemaal droog staan. De prijs van het schaarser wordende gas zal naar verwachting dan ook niet meer zakken en alleen nog maar stijgen. Energiearmoede komt nu al steeds meer voor, vooral bij kwetsbare groepen die door minder goed geïsoleerde huizen een te groot deel van hun inkomen kwijt zijn aan verwarming. Zij hebben vaak niet de middelen om te elektrificeren, weten ook nog niet zeker of waterstof ooit een oplossing gaat worden en zijn dus voor verwarming veroordeeld tot de hoge gasprijs. Schone energiebronnen als wind en zon vangen nu al een deel van de energievraag op, maar geven door de pieken op het elektriciteitsnet niet altijd stabiliteit, want de zon schijnt niet altijd en het waait ook niet altijd of juist weer te hard. Kernenergie is dan wel een hele stevige, stabiele en regelbare energievorm die dat soort schommelingen op kan vangen.
Netcongestie
De noodzakelijke, maar ook fors tijd vergende netverzwaring van Tennet en de diverse netbeheerders zorgt er inmiddels voor dat duizenden bedrijven niet kunnen worden aangesloten en dat hoogstnoodzakelijk te realiseren woonwijken forse vertraging oplopen. Inmiddels lijkt ook duidelijk dat de regio’s die straks over tien of vijftien jaar als eerste hun energieprobleem kunnen oplossen wellicht veel werkgelegenheid aan kunnen trekken en ook sneller hun wooncrisis kunnen oplossen.
De centrale overheid zorgt er inmiddels wel voor dat de economisch belangrijke randstad van voldoende stroom voorzien wordt. Bij de toekomstige aanlanding van wind op zee lopen ook door onze regio alle lijnen via Middenmeer en Agriport met zijn datacenters, direct richting randstad. Op de capaciteitskaart van Nederland is wel duidelijk waar de grootste problemen liggen. Provincies en regio’s in Gelderland, Limburg, Zeeland en Brabant wachten dit dan ook niet af en kijken actief vanuit hun economische positie naar alternatieven om binnen vijf tot tien jaar weer aantrekkelijk te kunnen zijn voor bedrijven en woningbouw. De gedachte is dat je dat kunt doen door ‘smart hubs’ met veel accucapaciteit om de pieken op het elektriciteitsnet af te vlakken en het realiseren van regionale SMR’s in de buurt van grote elektriciteitsafname of warmtevraag.
“Ik heb 750 zonnepanelen op het dak liggen, maar ‘s avond kan er nog geen schemerlamp op branden.”
Aldus Jan Dijkshoorn, agrariër en CDA-raadslid in Hollands Kroon, in het Regio Noordkop radioprogramma De Week op Zaterdag.
Regionale stabiliteit in de Noordkop
Dus kijken ook provinciale en lokale politici terecht hoe ze de lokale energieprijzen voor hun ingezetenen betaalbaar kunnen houden en vooral hoe ze de levering van energie op elk moment vooral stabiel en betrouwbaar kunnen maken. Ook als het donker is of niet waait. Zo ook in de Noordkop, waar de VVD in Schagen hiertoe opriep, net als LDA in Hollands Kroon en Beter voor Den Helder in de marinestad. Er nu over durven nadenken is nodig, omdat de doorlooptijd tot realisatie van een SMR net als van een warmtenet minimaal vijf tot zeven jaar is.
De elektrische capaciteit van een SMR is ongeveer gelijk aan het gebruik van 250.000 huishoudens en kan daarnaast ook warmte leveren voor een warmtenet of het bedrijfsleven. Onze totale regio van vier gemeenten beslaat slechts 77.000 huishoudens, waarmee er dus ruim 2/3 overblijft voor bijvoorbeeld de Koninklijke Marine, waterstofproductie, het bedrijfsleven en nieuwe aansluitingen voor woonwijken in de gehele regio.
De regio als waterstofhub
Eén SMR als meterkast van de regio gecombineerd met accucapaciteit als buffer voor extra afvlakking van vraag en aanbod aan elektriciteit en dicht bij waterstofproductie zou de regio een forse stap vooruit helpen, zonder de absolute afhankelijkheid van het landelijk stroomnet.
Daarnaast heeft de regio zich opgeworpen als de waterstof-hub van Nederland, waarbij waterstof als energiedrager grotendeels op zee via elektrolyse geproduceerd zou moeten worden met stroom van windmolens. Onze regio is daarbij in beeld als aanlanding vanuit zee. De ontwikkeling van waterstof in Noord-Holland heeft vorig jaar de Europese status van Hydrogen Valley verkregen en heeft met het Faraday Lab van TNO in Petten eveneens Europa’s grootste waterstof onderzoeksfaciliteit. Los van de productie op zee is het met het overschot aan elektriciteit uit een SMR desgewenst ook mogelijk om op land groene waterstof met CO2 vrij opgewekte elektriciteit te produceren.
Het zou, gelet op de enorme capaciteit, dus mooi zijn als niet elke gemeente in de Noordkop zijn eigen SMR zou willen realiseren, maar dat we via de regionale bestuurlijk samenwerking (RRN) eendrachtig kijken naar de beste locatie. Er zijn namelijk wereldwijd wel 80 aanbieders met investeerders die hier graag hun SMR willen bouwen.
Gesmolten zout en Thorium
Bij een bekende en gewenste locatie is de tijd tot realisatie voor vergunningen en bouw beperkt van vijf tot zeven jaar voor een watergekoelde drukwaterreactor van generatie 3. Wellicht is het de moeite waard om nog twee of drie jaar langer te wachten op een gesmolten zout reactor op thorium als generatie 4 SMR. Die zijn inherent veilig en hebben ook een hoger temperatuurbereik om permanent een fors warmtenet te voeden.
Het Nederlands-Franse bedrijf Thorizon, een spin-off van NRG uit onze eigen regio, dat recent een aanbeveling vanuit de Europese unie heeft gekregen, verwacht in 2030 de eerste thorium reactor te kunnen bouwen. Het mooie is dat deze reactor naast thorium ook hoogradioactieve splijtingsproducten uit andere kerncentrales kan verbranden, waardoor de hoeveelheid nucleair afval kan halveren. Het kernafval dat overblijft, blijft daarnaast ‘slechts’ enkele honderden jaren radioactief, terwijl het normaal gesproken om tienduizenden jaren gaat. Dit maakt een dergelijke reactor naar verwachting ook zeer acceptabel voor traditionele tegenstanders van kernenergie, omdat deze SMR juist nucleair afval kan verminderen. Daar kan toch niemand tegen zijn?
Een SMR in de Noordkop lijkt me klinkklare onzin. En wel hierom:
1) Te duur. De kosten van elektriciteitsopwekking uit zon en wind zijn de laatste jaren enorm gedaald en zijn ondertussen de goedkoopste vorm van energie. Juist Noord-Holland grossiert in duurzame elektriciteit, vanwege de nabijheid van windparken op de Noordzee en hoge opbrengsten uit zonnepanelen in met name de Noordkop. Elektriciteit uit grote kerncentrales is al duurder dan elektriciteit uit zon en wind, maar kleine kerncentrales (SMRs dus) zijn nóg duurder per opgewekte kWh, juist vanwege die kleinschaligheid en het ontbreken van schaalvoordelen.
2) Stabiliteit van het stroomnet in de Noordkop? Het nadeel van energie uit zon en wind is natuurlijk de wisselvallige opbrengst. Om pieken en dalen in de productie van duurzame elektriciteit effectief op te kunnen vangen, wordt meestal een zgn. peaker-plant gebouwd o.b.v. gasturbines, waarmee de elektriciteitsproductie snel kan worden op- en afgeschaald. Dat snel op- en afschalen is nou net iets waar kernreactors niet voor bedoeld zijn, want kerncentrales zijn juist het efficiëntst bij continue elektriciteitsproductie. Bedenk daarbij ook dat de Noordkop, met Den Helder en de BBL pijplijn, een zeer belangrijk distributiepunt is voor aardgas vanuit de Noordzee. De Noordkop is daarmee juist bij uitstek geschikt voor een “normale” peaker-plant op aardgas, dus waarom zouden we dan ons heil willen zoeken in een nogal twijfelachtige en relatief dure techniek als SMR?
3) Netwerkcongestie? Het probleem van de netcongestie, zoals wordt aangehaald in opiniestuk, hangt samen met het vorige punt, de stabiliteit op ons regionale stroomnet. Echter, die netwerkcongestie los je niet op met een kleine kerncentrale, maar juist wel met investeringen in het stroomnet, met het meer vraag gestuurd maken van het elektriciteitsnetwerk (“smart grid”) en in vormen van lokale energieopslag. (waarschijnlijk batterijen, maar desnoods ook waterstof)
4) De regio als waterstofhub? Het hele idee van een zgn. waterstofeconomie is al jaren achterhaald door de snelle technologische ontwikkelingen inzake directe elektrificatie. Waterstof is vooralsnog de natte droom van de gasindustrie, omdat waterstof voor meer dan 95% uit aardgas wordt geproduceerd, waarbij de vrijgekomen CO2 typisch in de atmosfeer wordt gedumpt. Trap er niet in. Wie waterstof zegt, zegt aardgas, ondanks alle mooie groene beloften over terugdringen van de uitstoot. Al die waterstofprojecten kosten bovendien bakken met subsidiegeld, hetgeen veel nuttiger geïnvesteerd zou kunnen worden in verbeteringen van het stroomnet.